در جستجوی حیات بیگانه

جستجوی حیات در مریخ پس از مأموریت‌ وایکینگ‌های ناسا بی‌نتیجه ماند و برای بیش از 30 سال هیچ‌کس به‌دنبال سرنخ‌های آن در سیاره سرخ نگشت اما کریگ وِنتر پژوهشگر مستقل ژنومیکس، از دانشمندان برجسته رمزگشای نقشه ژنوم انسان و سازنده حیات مصنوعی در گام شجاعانه دیگری درصدد تغییر این روند است.

او هفته گذشته در کنفرانسی در نیویورک اعلام کرد که قصد دارد یک توالی‌یاب DNA به مریخ بفرستند و ژنوم هر میکروب مریخی را ـ در صورت وجود ـ توالی‌یابی کرده و به زمین مخابره کند.

جزئیات برنامه بلندپروازانه ونتر اندک است

و او از شرح دقیق آن خودداری کرده است، اما همین برنامه دلیلی است برای فکرکردن به این‌که اگر بدانیم دقیقا چگونه و در کجا باید جستجو کنیم، می‌توانیم DNA مریخی را بیابیم!

حرکت پیشین بشر برای شکار حیات در مریخ، مربوط به آزمایش‌هایی می‌شود که سطح‌نشین‌های وایکینگ‌ برای جستجوی مولکول‌های آلی در آنجا انجام داده بودند.

نتایج این بررسی‌ها درگیر ابهاماتی شد، بویژه در پرتو شواهد در حال رشدی که تائید می‌کرد مولکول‌های آلی از فرآیندهای طبیعی غیرزیستی هم می‌توانند سازمان‌دهی شوند.

یافتن DNAیک شاخص بسیار کلیدی برای حیات به‌شمار می‌آید؛ احتمالا امکان بودن آن در خارج از زمین وجود دارد.

این‌که پیش‌مواد سازنده ریبوز ـ قندی که خود، از واحدهای سازندهDNAو RNA است ـ در فضای میان‌ستاره‌ای و مولکول‌های آلی پیچیده در تیتان و انسلادوس، قمرهای زحل یافته شده‌اند، خود بخشی از این مسیر است.

گویی که مواد خام حیات در سراسر منظومه خورشیدی اولیه پخش شده‌ باشند و به‌نظر می‌رسد حیات، بارها از مجموعه متداولی از عناصر پدیدار شده است.

شیمی جایگزین

آیا تعجب‌آور است اگر بگوییم ممکن است حیات در نخستین روزهای پیدایش زمین و مریخ میان این دو دنیا مبادله شده است؟! در واقع، این رد و بدل کردن به‌ مدد برخوردهای سیارکی میسر شده است؛ به این صورت که حدود یک میلیارد تن صخره و البته احتمالا مولکول‌ DNA یا حداقل سنگ‌بناهای سازنده آن بین این دو سیاره جابه‌جا شده‌اند.

این یعنی هر ماده احتمالی مریخی کاملا به DNA زمینی یا آن مولکولی که ما با استفاده از آزمایش‌های استاندارد شانس پیداکردن آنها را داریم شبیه است.

حتی اگر فرصت چنین کاری هم نداشته باشیم، می‌توانیم با ساخت توالی‌یاب‌های بیشتر به‌جستجوی مولکول‌هایی که از قندها یا حروف شیمیایی جایگزین در کدهایشان استفاده کرده‌اند، بپردازیم.

کریس کار از انستیتو تکنولوژی ماساچوست و همکار ناسا در برنامه جستجو برای ژنوم فرازمینی می‌گوید: «درست است که ما تا به حال در مریخ نبوده‌ایم، اما این محدودیت اساسی به شمار ‌نمی‌آید.»

گزینه دیگر برای یک توالی‌سنج DNA این است که پشت یک مجموعه شکار مواد آلی سوار شود. مایکل مِیر دانشمند راهبر برنامه اکتشاف مریخ در ناسا گفت: «اگر ما تنها در جستجوی DNA رایجی که می‌شناسیم باشیم ممکن است شکل‌های احتمالی دیگر حیات را از دست بدهیم. یک توالی‌یاب می‌تواند با آزمایش مولکول‌های آلی که در جستجوی DNA بدست آورده، تعیین کند آیا آنها منشا زمینی دارند یا خیر؟»

تونل‌های مخفی

سطح‌نشین وایکینگ‌‌ سطح مریخ را برای پیدا کردن نشانه‌های شیمیایی حیات ـ که هدف مریخ‌نورد کنجکاوی است ـ جستجو نکرد؛ بلکه آن را برای یافتن محیط‌های سکونت‌پذیر باستانی طی کرد. چون مریخ فاقد جو ضخیم و میدان مغناطیسی محافظت‌کننده است و سطح سیاره از آسیب پرتوهای فرابنفش و کیهانی در امان نیست، ناسا این نوع از جستجو را برگزید.

در مریخ، هر اثری از حیات باید حداقل یک متر زیر خاک یا سنگ فرو برود تا بقای آن به‌خطر نیفتد. مهم‌تر آن‌که مطالعه اخیر نشان داد DNA با نرخی قابل پیش‌بینی تجزیه می‌شود و این از حفظ هر اثری برای بیش از یک میلیون سال جلوگیری می‌کند.

بنابراین، ونتر باید در برنامه متهورانه خود مکان‌های بالقوه بارورتر در عمق مریخ را هدف‌گذاری کند. خوشبختانه، فناوری مورد نیاز برای بررسی عمق خاک و سنگ مریخ هم‌اکنون موجود است.

آژانس فضایی اروپا، ماموریت اگزومارس ExoMars را سال 1397 آغاز خواهد کرد و یک مته‌ با قابلیت سوراخ کردن عمق حداقل یک متری از ابزارهای این ماموریت خواهد بود.

همچنین ممکن است ربات‌های اکتشافی اگزومارس مسیرهای مواد مذاب، تونل‌هایی که جریان‌های آتشفشانی باستانی آنها را حفاری کرده و از گزند پرتوها در امان مانده‌اند هدف‌گیری کنند.

از سوی دیگر، آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا در حال توسعه مریخ‌نوردی موسوم به اکسل (Axel) است که می‌تواند روی صخره‌ها فرود بیاید و مستقیم به‌سوی غارهای مریخی برود. اگر توالی‌یاب DNA هنگام ارسال مریخ‌نورد بعدی آماده پرواز شده باشد، آیا ناسا آن را به مأموریت اضافه می‌کند؟

منبع: spacescience