«لقمه حرام» ریشه رانت خواری و هنجارشکنی

انسان برای مصارف روزانه و تأمین انرژی برای کار و تفکر نیاز به مواد غذایی دارد، او برای فراهم آوردن مخارج زندگی نیاز به کار کردن و کسب درآمد دارد.

روش‌های مختلفی برای کسب درآمد در میان جوامع مختلف وجود دارد. برخی از این طرق در همه کشورها و در میان همه فرهنگ‌ها نابهنجار بوده و جرم محسوب می‌شود و برخی دیگر در میان ادیان و فرهنگ‌های مختلف معانی خاصی دارد. در دین اسلام برخی از روش‌های کسب درآمد نهی شده و سرمایه حاصل از آن نیز حرام محسوب می‌شود. این مشاغل به دلیل عوارض اجتماعی و اقتصادی در دین و فرهنگ ما حرام تلقی می‌شود.

به باور دکتر غلامعلی جمشیدیها، جامعه شناس و استاد دانشگاه اگر انسان برای تهیه رزق روزانه خود از لقمه حرام استفاده کند، تأثیری عمیق بر ذهن و شخصیت او خواهد گذاشت. روزی حرام باعث می‌شود افراد پذیرای حق و حقیقت نباشند و در مقابل آموزش‌های هنجاری مقاومت کنند. لقمه حرام باعث ایجاد زنگاری بر فطرت آدمی شده و انسان قادر به عملی کردن آموخته‌های ارزشی در خود نیست. ذهن چنین فردی مملو است از آموزه‌هایی که هیچ گاه به عمل در نمی‌آیند.

به گفته وی، روزی حلال افراد در خانواده، در کنار محیط و آموزش صحیح در شکل‌گیری شخصیتی سالم در افراد مؤثر است. در جامعه ما همیشه روزی حلال به عنوان یک ارزش مطرح بوده است. این موضوع همواره مطرح است که روزی حلالی که پدر خانواده بر سر سفره می‌آورد، باعث می‌شود که فرزندان در تمام برهه‌های زندگی موفق ظاهر شوند و از شر و مشکلات به دور باشند.

جمشیدیها معتقد است: پایبندی افراد جامعه به روزی حلال در تمام ابعاد اجتماعی نمود پیدا می‌کند. این موضوع باعث می‌شود کارمندان از کم کاری و کشتن زمان در محل‌ کار خود خودداری کنند. مدیران از رشوه و رانت استفاده نکنند، بازاریان از کم فروشی و دروغ در تبلیغ اجناس خود بپرهیزند، سرمایه داران از رباخواری دوری گزینند و همه اقشار سعی خود را می‌کنند تا نان بازوی خود را خورده و برای کسب درآمد از راه‌های خلاف وارد نشوند. بدین ترتیب، از بزه‌های اقتصادی و اجتماعی چون رشوه، رانت، دروغ، دزدی، قاچاق مواد مخدر، ربا و غیره جلوگیری می‌شود. ساختار اقتصادی بر پایه تخلف‌های اقتصادی چون پولشویی ریشه در توجه نکردن به مال حرام و تأثیر وجود آن در زندگی دارد.

بنابر اظهارات این جامعه‌شناس، اعتقاد به خدا، آخرت و رسیدگی به اعمال انسان‌ها در دنیای پس از مرگ باعث می‌شود افراد به سیستم نظارتی بر اعمالشان اعتقاد داشته باشند. این تفکر مانع از ارتکاب گناه در میان افراد جامعه خواهد شد. در غیر این صورت، فرد تنها به دنبال کسب منافع شخصی خود است و ممکن است به هر طریقی برای حصول به اهدافش متوسل شود.
جمشیدیها معتقد است: اثر مال حرام تا سال‌ها برای فرد مصرف‌کننده و فرزندان وی باقی می‌ماند و زندگی‌شان را دستخوش مشکلات می‌کند. این را هم نباید فراموش کرد که پول حرام اغلب در مسیر حرام نیز مصرف می‌شود. حتی اگر سرمایه حرام در مصارف خیر مانند حج استفاده شود، اجر عمل محسوب نمی‌شود. مردم با افزایش اعتقادات دینی می‌توانند با حرام‌خواری و پیامد‌های بی‌پایان آن مقابله کنند.