دانستنی‌هایی درباره «استامینوفن»

«استامینوفن»، دارویی است رایج که بدون نسخه پزشک قابل تهیه می‌باشد. این دارو یک مسکن غیرمخدر است که در موارد دردهای خفیف تا متوسط نظیر؛ سردرد، دندان درد، درد خفیف استئوآرتریت(آرتروز) و دردهای ناشی از جراحی‌های کوچک کاربرد دارد.«استامینوفن» همچنین تب را کاهش می‌دهد و این دارو ممکن است در بسیاری دیگر از داروها با اسامی تجاری متفاوت وجود داشته باشد. همچنین به «استامینوفن»، «پاراستامول» نیز گفته می‌شود.
چگونگی مصرف «استامینوفن»

قرص «استامینوفن» را می‌توان برای سهولت بلع، خرد کرد. اشکال خوراکی «استامینوفن» را می‌توان با مقدار اندکی از مواد غذایی نظیر ماست یا مربا مخلوط کرد. در مورد پودرهای خوراکی همانند؛ آنچه در کپسول‌های Feveral Sprinkle وجود دارد، کپسول باز شده و محتویاتش در یک قاشق چایخوری آب یا مقدار اندکی ماده غذایی نرم مخلوط می‌شود. برای استعمال راحت‌تر، شیاف بهتر است آن را دقیقه در یخچال نگاه داشت. برای استعمال شیاف، پوشش شیاف را برداشته، آن را با آب سرد مرطوب کرده، سپس در حالیکه به یک پهلو خوابیده‌اید با انگشت خود شیاف را داخل مقعد کنید. اگر یک نوبت دارو را فراموش کردید، می‌توانید به مجردی که آن را به یاد آوردید مصرفش کنید. اما اگر تقریبا زمان نوبت بعدی رسیده، نوبت فراموش شده را رها کرده به برنامه دارویی منظم خود بازگردید مقدار دارو را 2 برابر نکنید.
هشدارها و عوارض جانبی
در صورتی‌که دچار هر یک از نشانه‌های جدی زیر شدید، «استامینوفن» خود را قطع کرده و با پزشکتان تماس بگیرید: - زردی پوست یا چشم‌ها، اسهال، بی‌اشتهایی، تهوع و یا استفراغ، معده درد، تورم یا حساسیت در بالای شکم، مدفوع سیاه و قیری شکل، ادرار خونی یا کدر، کاهش ناگهانی ادرار، کبود شدگی یا خونریزی غیرعادی، بثوارت جلدی، زخم‌های دهانی، تب یا گلودردی که پیش از درمان وجود نداشته و ناشی از بیماری‌ای که بخاطرش تحت درمان قرار گرفته‌اید نباشد.
موارد احتیاط
در صورت وجود هر یک از موارد زیر پیش از مصرف «استامینوفن» پزشکتان را مطلع سازید:
- حساسیت به هر نوع غذا، نگاه دارنده‌ها، رنگ‌های خوراکی، یا داروها (بویژه استامینوفن یا آسپیرین)
- بارداری یا شیردهی
- مصرف داروهای دیگر، بویژه داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی، نظیر ایبوپروفن، آسپیرین، یا ضدانعقادها.
- سابقه یا ابتلا به الکلیسم (اعتیاد به الکل)، هپاتیت ویروسی، فنیل کتونوری، یا بیماری کبدی یا قلبی.
توصیه‌هایی برای دوران مصرف «استامینوفن»
- برچسب روی دارو را بخوانید و از دستوراتش پیروی کنید.
- برچسب روی سایر داروهای بدون نیاز به نسخه را بخوانید تا مطمئن شوید که در آن‌ها استامینوفن یا دارویی که با استامینوفن تداخل کند وجود نداشته باشد.
- اگر استامینوفن را به سبب درد، تب یا گلودرد مصرف می‌کنید در هریک از شرایط زیر با پزشکتان مشورت کنید:
1) درد بیش از روز (در کودکان روز) طول بکشد یا اینکه علامت جدیدی به آن اضافه شود.
2) تب بیش از روز طول بکشد، بدتر شود، یا علامت جدیدی اضافه شود.
3) گلودرد دردناک‌تر شود، بیش از روز طول بکشد، یا تهوع، استفراغ، بثورات جلدی، یا سردرد رخ دهد.
- فقط به مقدار توصیه شده توسط پزشکتان استامینوفن مصرف کنید.
- استامینوفن را دور از دسترس کودکان، دور از حرارت، نور مستقیم و حرارت مرطوب نگاه دارید. (در چنین شرایطی استامینوفن فاسد می‌شود). شیاف‌ها را در یک جای خنک نگاه دارید، ولی شیاف و انواع مایع استامینوفن (قطره و شربت ) را منجمد نکنید.
- استامینوفن تاریخ گذشته را دور از دسترس کودکان در توالت دور بریزید.
نبایدهای هنگام مصرف «استامینوفن»
- بیش از مقدار ذکر شده بر روی برچسب جعبه دارو مصرف نکنید، مگر اینکه پزشکتان چنین دستوری داده باشد، در غیر اینصورت ممکن است دچار آسیب کلیوی یا کبدی شوید.
- به کودکان زیر سال در یک روز بیش از نوبت استامینوفن به مقدار تعیین شده بر اساس سن‌شان ندهید.
مسمومیت‌ در اثر استفاده از «استامینوفن»
در صورتی‌که به مصرف بیش از حد «استامینوفن» شک کردید، حتی در صورت عدم وجود هرگونه علامت مسمومیت از اورژانس تقاضای کمک کنید. درمان مسمومیت باید هرچه زودتر آغاز شود. در صورتی‌که درمان مصرف بیش از حد «استامینوفن» ظرف ساعت اول آغاز نشود، ممکن است نتوان از آسیب کبدی یا مرگ جلوگیری کرد.
مسمومیت با «استامینوفن» را باید در هر نوع مسمومیت دارویی مدنظر داشت و نمونه خون برای سنجش سطح خونی دارو فرستاد. مسمومیت با «استامینوفن» را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، دسته اول «مسمومیت حاد» است که بطور قراردادی به مصرف یکباره استامینوفن در کمتر از ساعت اطلاق می‌‌شود. دسته دوم «مسمومیت مزمن» است که به مواردی همچون مصرف مقادیر زیاد از حد درمانی، بصورت اتفاقی و تکرارشونده یا مصرف عمدی اما در مدت بیش از چهار ساعت اطلاق می‌شود. در بیماری که تاریخچه‌ای از مصرف حاد می‌دهد می‌توان با سنجش سطح سرمی یا میزان مصرف استامینوفن، خطر بروز مسمومیت را برآورد کرد. اگر بیمار میزانی بیش از میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن از «استامینوفن» را بصورت یکباره مصرف کرده باشد مستعد مسمومیت حاد است.
در صورت شک به مسمومیت با استامینوفن باید بیمار را سریعا به اولین اورژانس در دسترس و ترجیحا دارای بخش مسمومیت رساند. اقدام خاصی در ارتباط با بیمار مسموم با استامینوفن وجود ندارد و باید رساندن بیمار به اورژانس اولویت داشته باشد.
«استامینوفن» داروی ضدِ تب و درد برای کودکان
شما «استامینوفن» را به نوزادان تب‌دار هم می‌دهید، دارویی که می‌توانید در هر سوپرمارکت و مغازه‌ای بدون نسخه آن را بخرید، اما بیش از حد بودن چیزهای خوب هم می‌تواند به شما صدمه بزند. این اصل خصوصا در مورد «استامینوفن» و کودکان صادق است.
«استامینوفن»، یک داروی عمومی
«استامینوفن» عمومی‌ترین مسکن درد و تب‌بری است که بطور گسترده در بسیاری نقاط دنیا به آسانی در دسترس است. در طی دو دهه و، این دارو بعنوان کالای اصلی و ثابت کمدداروی هر خانه‌ای جای «آسپرین» را گرفت. «استامینوفن» زمانی عمومیت پیدا کرد که رابطه بین «آسپرین» و بیماری نادری در کودکان (که خون، کبد و مغز را تحت تأثیر کشنده قرار می‌دهد) مورد توجه قرار گرفت.
نتیجه استفاده بیش از حد
شاید تا اندازه‌ای در دسترس بودن داروی «استامینوفن» بیش از هر داروی دیگری موجب اوردوز (overdose) و مرگ ناشی از آن است. این دارو معمولا انتخاب جوانان برای خودکشی نیز هست. موارد دیگر نیز زمانی اتفاق می‌افتد که افراد سمی بودن «استامینوفن» را ناچیز می‌شمارند و یا اینکه از آن آگاه نیستند. «استامینوفن» می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان به کبد آسیب برساند. اشخاصی که برحسب عادت الکل می‌نوشند نیز بیش از دیگران در خطر آسیب کبد در اثر استفاده از «استامینوفن» هستند.
خطرات آسیب رساندن به «کبد»
شما بدون «کبد» نمی‌توانید زنده بمانید. «کبد» برای کمک به هضم غذای شما، صفرا تولید می‌کند و فاکتورهای لختگی خون را می‌سازد که وقتی انگشتتان را می‌برید، خون را بند می‌آورند. «کبد»، انرژی و اندوخته آهن را نیز ذخیره می‌کند و بسیاری از داروها و مواد شیمیایی که وارد جریان خون شما می‌شوند را تجزیه می‌کند. «استامینوفن» بیش از حد، توانایی کبد را در بعمل آوردن بدون خطر دارو، زیاد می‌کند. محصول فرعی این فرآیند، سمی است و هم به کبد آسیب می‌رساند و هم می‌تواند نقص کلیه را به دنبال داشته باشد. «اوردوز» شدید می‌تواند مرگ‌آور باشد. خوشبختانه پادزهری نیز به نام (AC) وجود دارد که باید 8تا10 ساعت بعد از استفاده بیش از حد «استامینوفن»، استفاده شود.
«اوردوز» چطور اتفاق می‌افتد؟
موارد شدید «اوردوز» استامینوفن زمانی اتفاق می‌افتد که والدین سهوا مقدار بیشتری از دارو را به کودک می‌دهند. علایم «اوردوز» یعنی دل درد، تهوع و استفراغ که معمولا در اثر بسیاری از بیماری‌ها نیز رخ می‌دهند، غالبا آنقدر آشکار نیستند که شما بفهمید فرزندتان به معالجه فوری نیاز دارد. والدین ممکن است در مقدار دارویی که به کودک می‌دهند، اشتباه‌های متنوعی کنند. گاهی وقتی از نتیجه دادن مقدار توصیه شده دارو راضی نیستند، تصمیم می‌گیرند که مقدار بیشتری استفاده کنند. بعضی والدین هم قرص‌های بزرگسالان را به اشتباه به کودکان می‌دهند.
همانطور که حالت‌های مختلفی برای داروی کودکان در نظر گرفته شده، مقدار دارو نیز برای آنها متفاوت است. برای مثال، فرمولاسیون یک قرص مخصوص کودکان، 3 برابر غلیظ‌تر از شربتی است که معمولا به کودکانی داده می‌شود که هنوز تاتی می‌کنند. به آسانی دیده شده که والدین گرفتار ممکن است فرض کنند که هر دوی این مواد مقدار یکسانی دارو در خود دارند. اما جانشین کردن شربت با قرص یعنی 3 برابر آنچه که باید، دارو مصرف می‌شود. بسیاری از داروهای مربوط به سرماخوردگی نیز حاوی مقداری استامینوفن هستند، بنابراین ممکن است والدین کاملا اتفاقی موجب «اوردوز» شوند، یعنی در کنار داروهای ضدِسرماخوردگی، «استامینوفن» نیز به کودک بدهند.
حد مجاز چه مقدار است؟
عوامل بسیاری، مانند سن کودک، مشخص می‌کند که چه مقدار از دارو و استفاده بیش از حد آن می‌تواند به «کبد» صدمه بزند. برای مثال، کودکان زیر سال نسبت به بزرگسالان و کودکان دیگر به آسیب کبد کمتر حساس هستند. مقدار غذای موجود در معده کودک نیز عامل دیگری است. برای تخمین میزان خطر، پزشکان وزن کودک را و مقدار استامینوفنی را که بلعیده باید بدانند. (برحسب کیلوگرم و میلی گرم). بطور کلی اگر کودک به ازای هر کیلوگرم وزنش، میلی‌گرم استامینوفن اضافی مصرف کرده باشد، پزشکان درمان اورژانسی را توصیه می‌کنند.
بیشر از دستور پزشک، به کودک دارو ندهید
«استامینوفن» زمانی یک داروی بی‌خطر و مؤثر است که آن را همان مقدار که توصیه شده، مصرف کنید. برچسب روی دارو را با دقت بخوانید و بیش از آنچه که به شما گفته شده، به کودک دارو ندهید. اگر دارویی را به راحتی و بدون نسخه می‌توان خرید، بدان معنی نیست که اصلا نمی‌تواند به کودک شما صدمه بزند. «استامینوفن» از داروهای مصرفی است که با اثر بر مرکز تب در مغز باعث کاهش تب می‌‌شود؛ از طرفی این دارو باعث کاهش احساس درد نیز می‌‌شود. این دارو اثراتی مشابه با «آسپیرین» دارد با این تفاوت که اثر ضدالتهابی نداشته لذا در بیماری‌های التهابی همچون روماتیسم قلبی کاربرد ندارد. «استامینوفن» به خوبی از طریق خوراکی جذب می‌شود، اما جذب آن از طریق مقعد متغیر است. دارو در کبد دچار تغییر و دگرگونی شده و از راه ادرار دفع می‌‌شود. «استامینوفن» براحتی وارد بدن جنین می‌‌شود، اما میزان اندکی از آن در شیر ترشح می‌‌شود؛ در مجموع در دوران بارداری و شیردهی دارویی امن به حساب می‌آید.
نکات پایانی
ـ این دارو را نباید در سنین کمتر از سال و برای مدت بیش از روز در کودکان، بدون نظر پزشک استفاده کرد. مصرف «استامینوفن» در بیماران بالغ برای رفع درد بیش از روز و برای کنترل تب بیش از روز نیاز به دستور پزشک دارد.
ـ داروهایی همچون «فنی‌توئین» و «کاربامازپین» زمانی‌که همزمان با «استامینوفن» استفاده می‌شوند احتمال آسیب کبدی ناشی از «استامینوفن» را افزایش می‌دهند و همزمان اثرات دارویی استامینوفن را کم می‌کنند.
ـ مصرف همزمان آسپیرین، ایبوپروفن، پیروکسیکام، ایندومتاسین، دیکلوفناک با «استامینوفن» خطر بروز نارسایی کلیه را به همراه دارد. این خطر زمانی‌که فرد روی مصرف طولانی‌مدت یا در معرض مسمومیت با مقادیر بالای دارو قرار دارد، افزایش می‌یابد.