عوامل و موانع سازگاری

عوامل و موانع سازگاری

روابطی که انسان با اعضای خانواده، خویشاوندان، دوستان و مصاحبان دارد روابطی پایدار یا نسبتا پایدار است. این روابط را در بخش‏های قبل بررسی کردیم در این قسمت به عوامل موثر در روابط عام انسان با دیگران می‏پردازیم و عوامل موانع سلامت روابط عام انسان با دیگران را مورد بررسی قرار می‏دهیم.
 

حسن ظن به دیگران

یکی از عواملی که زمینه مساعد برای ارتباط سازنده با دیگران را فراهم می‏کند خوش گمانی به دیگران است. بدگمان بودن عاملی مخرب در روابط است و موجب سردی روابط اعضای جامعه می‏شود. در قرآن کریم خداوند متعال بد گمانی نسبت به دیگران را نهی فرموده است:
 

یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم؛ (320)

ای کسانی که ایمان آورده‏اید، از بسیاری از گمان‏ها بپرهیزید که پاره‏ای از گمان‏ها خطاست.
 

بدگمانی مانع ادای حقوق دیگران است. گمان بد مربوط به جایی است که ظواهر رفتار کسی را با آن چه در باطن دارد متفاوت بدانیم ظاهر نیک او را نپذیریم و گمان کنیم باطن او علی رغم ظاهر صالحی که دارد ناصالح است. چنین گمانی باعث می‏شود ادای حقوقی که او به عنوان مسلمان، مومن برادر دینی دوست و... دارد دشوار شود؛ زیرا کسی که معتقد باشد دیگری به اسلام و ایمان و یا به مستحبات تظاهر می‏کند نمی‏تواند با او همچون مسلمان، مومن و یا انسانی متقی رفتار کند و خواسته یا ناخواسته با او چنان رفتار می‏کند که گویی مسلمان یا مومن واقعی نیست. بنابراین بدگمانی دو اثر نامطلوب خواهد داشت: نخست این که شخص بدگمان از ادای تکلیف خود نسبت به دیگران باز می‏ماند و به این سبب از کمال انسانی خود دور می‏افتد و دوم آن که روابط اجتماعی دشوار و سرد می‏شود. به دلیل آثار سویی که بدگمانی دارد اسلام انسان‏ها را به حسن ظن دعوت می‏کند و اصل را در مورد افراد مسلمان بر درستی قرار دهد.
 

امیرالمومنین(ع) می‏فرمایند:

ضع امر اخیک علی احسنه حتی یاتیک ما یغلبک منه و لا تظنن بکلمه خرجت من اخیک سوءاً و انت تجد لها فی الخیر محملا؛ (321)

کار برادرت را بر بهترین وجه حمل کن تا زمانی که چیزی خلاف آن بر تو آشکار آید و به سخن برادرت گمان بد مبر در حالی که برای سخن او محمل نیکو می‏یابی.
 

بر اساس این توصیه باید تا جایی که می‏توان اعمال برادران مومن راتفسیر نیکو نمود و تا زمانی که رفتار و گفتار آنان آشکارا نادرست و ناروا نشده است آنان را همچون دیگر برادران احترام نمود و حقوق آنان را ادا کرد.
 

باید با مومنین بر اساس ظواهر رفتار آنها عمل کرد و به بدگویی دیگران در مورد آنها ترتیب اثر نداد:
 

ان جائکم فاسق بنباء فتبینوا ان تصیبوا قوما بجهاله؛ (322)

ای کسانی که ایمان آورده‏اید اگر فاسقی برایتان خبری آورد نیک وارسی کنید مبادا به نادانی گروهی را آسیب رسانید.
 

توصیه به حسن ظن و نهی از بدگمانی به معنای توصیه به ساده‏دلی و خود فریبی نیست. مومن زیرک است و باید رفتار خود را با هوشیاری انتخاب نماید.
 

امیرالمومنین(ع) فرمودند:
 

اذا استولی الصلاح علی الزمان واهله ثم اساء رجل الظن برجل لم تظهر منه خزیه فقد ظلم و اذا استولی الفساد علی الزمان و اهله فاحسن رجل برجل فقد غرر؛ (323)

چون نیکوکاری بر زمانه و مردم آن غالب آید و کسی به دیگری گمان بد برد که از او فضیحتی آشکار نشده ستم کرده است و اگر بدکاری بر زمانه مردم آن غالب شود و کسی به دیگری گمان نیک برد خود را فریفته است.
 

برای جلوگیری از گسترش بدگمانی در جامعه باید از بدگویی دیگران پرهیز کرد، گفتار و رفتار خود را اصلاح و ظاهر و باطن خود را یکی کرد و از مواضع تهمت یعنی کارهایی که بدگمانی دیگران را بر می‏انگیزد دوری نمود. امیرالمومنین(ع) فرموده‏اند:
 

من وضع نفسه مواضع التهمه فلا یلومن من اساء به الظن؛ (324)

هر که خود را در جاهایی که موجب بدگمانی است نهد، کسی را که به او گمان بد برد سرزنش مکند.