پیری چیست؟چرا پیر می شویم؟

در فرهنگها و در کشورهای مختلف افراد پیر و سالمند از جایگاه و ارزشهای متفاوتی برخوردارند. پیران در بعضی جوامع بسیار مورد توجه و احترام اند و در بین بعضی مردم مورد بی مهری و بی توجهی وحشتناکی قرار می گیرند. در بعضی ممالک شرقی از جلمه کشور چین و بویژه در کشورهای اسلامی ارتباط عاطفی مستحکمی بین افراد جوان و سالمندان وجود دارد. در کشور چین با وجود جمعیت بیش از دو میلیاردی که دارد پیران از عزت و احترام خاصی برخوردارند. در کشور ما نیز بنا به توصیه و تأکید دین مبین اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام، احترام و احسان به افراد سالمند به صورت یک فرهنگ در آمده است و از دیرباز این سنت نیکو در بین مردم ایران مرسوم بوده است. هر چند گاهی تحت تأثیر حوادث و برخی نابسامانیهای اجتماعی و اقتصادی دچار فراز و نشیبهایی می شود

در فرهنگها و در کشورهای مختلف افراد پیر و سالمند از جایگاه و ارزشهای متفاوتی برخوردارند. پیران در بعضی جوامع بسیار مورد توجه و احترام اند و در بین بعضی مردم مورد بی مهری و بی توجهی وحشتناکی قرار می گیرند. در بعضی ممالک شرقی از جلمه کشور چین و بویژه در کشورهای اسلامی ارتباط عاطفی مستحکمی بین افراد جوان و سالمندان وجود دارد. در کشور چین با وجود جمعیت بیش از دو میلیاردی که دارد پیران از عزت و احترام خاصی برخوردارند. در کشور ما نیز بنا به توصیه و تأکید دین مبین اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام، احترام و احسان به افراد سالمند به صورت یک فرهنگ در آمده است و از دیرباز این سنت نیکو در بین مردم ایران مرسوم بوده است. هر چند گاهی تحت تأثیر حوادث و برخی نابسامانیهای اجتماعی و اقتصادی دچار فراز و نشیبهایی می شود. در بعضی ممالک بخصوص در ممالک غربی و آمریکا بسیاری از پیران و سالمندان به تنهایی زندگی می کنند و یا تحت پوشش مراکز دولتی هستند. در این کشورها تعداد قابل ملاحظه ای از سالمندان هیچ گاه ملاقات کننده ای ندارند و بخصوص زنان سالمند حمایت کننده ای ندارند. در بین بعضی از فرهنگها در سطح این کره خاکی پیران و سالمندان را به دلیل عدم کارآیی و ناتوانی در بیابانها و یا روی یخهای قطبی تنها رها می کنند تا زمانی که از پای در آمده و

یا طعمه درندگان شوند!؟

در کشور ما تقریبا همه سالمندان به دلیل ناتوانی در منزل زندگی می کنند و اغلب به دلیل برخوردهای نامناسب اطرافیان تصور می کنند که سربار خانواده هستند. به این لحاظ معمولاً هیچ گونه نقش سازنده ای در خانواده نمی توانند داشته باشند و علاوه بر ناتوانی دچار آسیب عمیق روانی نیز می شوند. این روزها در بعضی خانواده ها شاهد بی مهری و بی توجهی روزافزون به سالمندان هستیم. تصور می شود که افزایش مشکلات اقتصادی و کمرنگ شدن برخی باورها و ارزشهای پسندیده خانوادگی و اجتماعی باعث شده تا این نحوه برخوردهای نادرست موجه جلوه کنند. این در حالی است که تصور می شود حدود نیمی از سالمندان در انگلستان در روی خط فقر قرار دارند و بسیاری از آنان از امکاناتی مثل دستشویی بهداشتی و حمام و وسایل گرماده و غیره محروم هستند. در کشورهای در حال رشد و توسعه به دلیل شیوع فقر و عدم امکانات در سطوح مختلف جامعه محرومیت سالمندان بیشتر و شدیدتر ارزیابی می شود.

تقریبا از حدود 40 سال قبل در کشورهای غربی توجه خاصی به طب سالمندان شده است. همان طور که توضیح دادیم پیری تمام موجودات و بویژه انسان را در معرض انواع بیماریهای جسمی و روانی قرار می دهد. ما در اینجا می خواهیم پیری و سالمندی را بشناسیم و پیامدهای جسمی و روانی آن را به ا ختصار بررسی کنیم و با استفاده از رهنمودهای طب سالمندی شادابی و آرامش بیشتری به والدین خود هدیه نماییم و فراموش نکنیم که روزی، دیر یا زود ما نیز به مرز سالمندی نزدیک می شویم؛ فرصت را از دست ندهیم که زمان به سرعت می گذرد!؟

پس از این مقدمه سؤالی مهم در طب سالمندان مطرح است. آیا می دانید چگونه پیر می شویم؟ چگونه سالمندی اتفاق می افتد؟ به راستی تعریف پیری چیست؟

اعتقاد بر این است که سیر پیری و سالمندی احتمالاً به وسیله مکانیسمهای خاص داخل سلولی تنظیم می شود و بنابراین دخالت عامل ژنتیک در روند پیری حائز اهمیت است اما آنچه اهمیت بیشتری دارد این است که عوامل محیطی نیز در کندی یا تسریع این روند دخالت چشمگیری دارند. اما به دلیل اینکه ساختمان ژنتیکی هر فرد تقریبا منحصر بفرد است و همچنین تجربیات و تأثیرپذیریهای محیطی هر فرد نیز مخصوص همان شخص است بنابراین تعیین و ارزیابی میزان اثر این همه محرک بر چرخه زندگی رو به زوال و در حال تغییر و تحول انسان امر بسیار مشکلی است و قابل محاسبه نیست. به همین دلیل پاسخ این سؤال که: آیا پیری قابل پیشگیری است، در شرایط عادی و طبیعی به وضوح روشن نیست بلکه مبهم است اما دانستن اینکه چگونه و چه میزان با استفاده از روشهای مناسب می توانیم از افت و زوال

فعالیت فیزیولوژیک سلولهای بدن در سنین بالا پیشگیری نماییم از ا همیت ویژه ای برخوردار است.

در اینجا شاید این سؤال مطرح شود که آیا ظهور و بروز پیری در همه اعضاء بدن انسان به طور همزمان اتفاق می افتد؟ پژوهشگران دریافته اند که بعضی از اعضاء بدن مثل کلیه، ریه و سیستم ایمنی به تدریج و با افزایش سن دچار کاهش عملکرد فیزیولوژیک می شوند و در افراد مختلف به نسبتهای مختلفی این کاهش عملکرد اتفاق می افتد و در بعضی از اعضاء دیگر بدن مثل قلب و کبد و مغز استخوان سطح عملکرد فیزیولوژیک آنها در سنین بالا معادل سطح عملکرد این اعضا در سنین جوانی است. با این حال اکثر اعضاء بدن متناسب با افزایش سن با کاهش ظرفیت ذخیره روبه رو می شوند و در نتیجه افراد مسن در مواجهه با استرسهای مختلف قادر به حفظ تعادل بدن نیستند و بنابراین افراد پیر نسبت به افراد جوان استعداد بیشتری برای ابتلاء به بیماریها و عوارض آنها پیدا می کنند. همچنین در افراد پیر سیر بهبودی از یک بیماری یا صدمه فیزیکی جسمی آهسته و کندتر است. به همین دلیل افراد سالخورده بیشتر مستعد عفونتها هستند و مرگ ناشی از عفونت در آنها شایع تر است. کاهش فعالیت سیستم دفاعی و ایمنی بخصوص نقص ایمنی سلولی [Cell _ mediated]عامل آسیب پذیری افراد پیر نسبت به بیماریهای عفونی است. همچنین این نقص ایمنی باعث شیوع بیشتر سرطان در آنان است.

هنوز معلوم نشده که مکانیسم داخل سلولی که باعث پیری می شود چیست؟ ولی چندین نظریه در این مورد پیشنهاد شده است: یکی از این نظریه ها نظریه پیری برنامه ریزی شده یا Programmed aging می باشد. بر اساس این نظریه پیری به وسیله مکانیسمهای خاص ژنتیک برنامه ریزی شده است. در توضیح این نظریه آمده است که تغییر

عمل سلولها در اثر افزایش سن به صورت کاهش فعالیت سیستم ایمنی و سیستم عصبی غددی «ایمونو کورو اندوکرینولوژیک» بروز پیدا می کند و این موضوع یک پروسه تدریجی است که در نهایت منجر به افزایش شیوع بیماریهای عفونی و سایر بیماریهای جسمی و روانی در این گروه سنی می شود.

نظریه دیگر می گوید: پیری ناشی از تجمع خطاهای ژنتیک اتفاقی Random genetic errorsمی باشد. بر اساس این نظریه در طول زمان و به مرور ساخت پروتئینها در داخل بدن مختل شده و فعالیت سلولی در یک مسیر ناصحیح قرار می گیرد. بر اساس نظریه بنیانهای آزاد Free radicalسلولها به طور عادی در اثر انجام فعالیتهای متابولیکی (سوخت و ساز) یک سری بنیانهای آزاد یا متابولیت ایجاد می کنند که به نوعی باید خنثی شود و یا دفع شوند بر اساس این نظریه یکی از مشخصات پیری کاهش قابلیت سلولی در خنثی کردن سریع این متابولیتها می باشد. بعضی از این متابولیتها نقش تخریبی در سیر طبیعی واکنشهای فیزیولوژیک بر سلولها ایفا می کنند که در نهایت باعث آسیب برگشت ناپذیر در اعمال حیاتی سلولها می گردند و بالاخره نظریه دیگری می گوید که کاهش پیش رونده قابلیت سلول در ترمیم DNA منجر به ایجاد اشتباه در ساخت RNA و پروتئینها می شود که این اختلال بر کار و اعمال حیاتی سلولها و ساخت پروتئینها اثر نامطلوب بر جای می گذارد.