تاریخچه دوپینگ و ضد دوپینگ

با وجود این که دوپینگ پدیده مدرنی است، اما ریشه آن به سال‌های قبل باز می‌گردد و تاریخی به قدمت خود ورزش دارد.

از اوایل قرن بیستم تلاش‌هایی برای مبارزه با دوپینگ آغاز شد و در طول سال‌های اخیر با پیشرفت فن‌آوری و پیدایش روش‌های جدیدتر دوپینگ، روش‌های کشف و مبارزه با دوپینگ نیز تغییر کرده و پیشرفته‌تر از قبل شده است. تاسیس آژانس جهانی ضد دوپینگ (وادا) در آخرین سال قرن بیستم نقطه عطفی در تاریخ مبارزه با پدیده «دوپینگ» محسوب می‌شود.

در ادامه گزارش تاریخچه مختصری از فعالیت‌های «ضد دوپینگ» را می‌خوانید.

ریشه واژه «دوپینگ» احتمالا به واژه هلندی «دوپ» باز می‌گردد که نام نوعی «نوشیدنی الکلی» بود که از پوست انگور تهیه می‌شد و جنگجویان زولو آن را برای افزایش توان و قدرت‌شان در جنگ‌ها استفاده می‌کردند. این واژه اولین بار در اوایل قرن بیستم برای اشاره به مصرف غیرقانونی داروهای نیروزا توسط ورزشکاران استفاده شد. با این حال، افزایش توان بدنی از طریق مصرف مواد دارویی، تاریخی به درازای خود ورزش دارد.

** سال‌های اولیه دوپینگ

ورزشکاران یونان باستان از رژیم‌های غذایی خاص و داروهای محرک برای تقویت قوای بدنی خود استفاده می‌کردند.

در قرن نوزدهم، دوچرخه‌سواران و سایر ورزشکاران ورزش‌های استقامتی از موادی همچون «استرکنین»، «کافئین» ، «کوکائین» و «الکل» استفاده می‌کردند. «توماس هیکس» که در دوی ماراتون المپیک 1904 سنت لوئیس به عنوان قهرمانی دست یافته بود، در طول مسابقه تخم‌مرغ خام می‌خورد و به خود «استرکنین» تزریق می‌کرد.

در دهه 1920 بود که لزوم ایجاد محدودیت در استفاده از داروهای نیروزا در رقابت‌های ورزشی احساس شد.

** تلاش‌های اولیه

در سال 1928 فدراسیون جهانی دوومیدانی نخستین فدراسیون جهانی بود که استفاده از داروهای محرک و نیروزا را ممنوع اعلام کرد. پس از آن بسیاری از فدراسیون‌های دیگر نیز ممنوعیت‌های مشابه‌ای وضع کردند، ولی از آنجایی که هیچ آزمایشی از ورزشکاران گرفته نمی شد، این ممنوعیت‌ها تنها جنبه نمایشی پیدا کرد. با پیدایش هورمون‌های مصنوعی در دهه 1930 و استفاده از آن‌ها برای دوپینگ در دهه 1950، وضعیت بدتر از قبل شد.

«ناد انمارک ینسن» دوچرخه‌سوار دانمارکی، در جریان بازی‌های المپیک 1960 رم در حین مسابقه‌ درگذشت. نتیجه‌ کالبد شکافی نشان دهنده وجود «آمفی تامین» در بدن او بود و همین مساله موجب افزایش فشار روی مقامات ورزشی برای گرفتن آزمایش دوپینگ از ورزشکاران شد.

در سال 1966 فدراسیون‌های جهانی دوچرخه‌سواری و فوتبال نخستین فدراسیون‌هایی بودند که در رقابت‌های جهانی خود از ورزشکاران آزمایش دوپینگ می‌گرفتند. کمیته‌ بین‌المللی المپیک یک سال بعد کمیسیون پزشکی خود را تاسیس کرد و نخستین فهرست داروهای ممنوعه را منتشر کرد. آزمایش دوپینگ در بازی‌های المپیک اولین بار در المپیک زمستانی «گرونوبل» و المپیک تابستانی «مکزیک» در سال 1968 به عمل آمد. این در حالی بود که یک سال قبل از آن، مرگ «تام سیمیسون» یک دوچرخه‌سوار دیگر در رقابت‌های تور دو فرانس باعث افزایش نگرانی‌های افکار عمومی شده بود و ضرورت فعالیت‌های ضد دوپینگ را افزایش داده بود.

** آغاز آزمایش‌گیری

تا دهه 1970 بیشتر فدراسیون‌های بین‌المللی شروع به آزمایش گیری از ورزشکاران کردند، اما از آنجایی که راهی برای تشخیص استروئیدهای آنابولیک وجود نداشت، از این مواد به طور گسترده مخصوصا در ورزش‌های قدرتی استفاده می‌شد، سرانجام در سال 1974 یک آزمایش دوپینگ قابل اطمینان معرفی شد و کمیته‌ بین‌المللی المپیک در سال 1976 استروئیدهای آنابولیک را به فهرست داروهای ممنوعه اضافه کرد. این موضوع باعث شد که در اواخر دهه 1970 تعداد موارد دوپینگی کشف شده مخصوصا در ورزش‌های قدرتی نظیر پرتاب‌ها و وزنه‌برداری به طور قابل توجهی افزایش یابد.

در دهه‌های 1970 و 1980 انتشار گزارش‌هایی درباره حمایت برخی دولت‌ها از دوپینگ ورزشکاران‌شان مخصوصا گزارش‌هایی درباره وضعیت جمهوری دموکراتیک آلمان سابق (آلمان شرقی) موجب پیچیده‌تر شدن فعالیت‌های ضد دوپینگ شد. معروف‌ترین پرونده دوپینگ دهه 1980 مربوط به «بن جانسون» قهرمان دوی 100 متر کانادا می‌شود که نتیجه‌ آزمایش او در المپیک 1988 سئول مثبت اعلام شد و معلوم شد که او از ماده نیروزای ممنوعه «استانوزول» (نوعی استروئید آنابولیک) استفاده کرده است. پرونده جانسون توجه جهانی را به سوی این موضوع جلب کرد که دوپینگ به مرحله بی‌سابقه‌ای رسیده است. در دهه 1990 شواهدی وجود داداشت که نشان می داد افزایش سخت‌گیری و وجود آزمایش‌های دقیق‌تر ضد دوپینگ باعث کاهش سطح رکوردها و نتایج ورزشی شده است.

** چالش‌های جدید

اگر چه مبارزه با داروهای محرک و استروئیدها در حال نتیجه‌ دادن بود، ولی جبهه اصلی جنگ با دوپینگ به جای دیگر منتقل شد، یعنی به دوپینگ خون. «تقویت خون» عبارت است از خارج کردن خون ورزشکار و تزریق مجدد آن به بدن که باعث افزایش سطح هموگلوبین‌های حامل اکسیژن می‌شود. این نوع از دوپینگ از دهه 1970 شروع شده بود و کمیته‌ بین‌المللی المپیک در سال 1986 آن را ممنوع اعلام کرد. با این حال، راه‌های دیگری برای افزایش سطح هموگلوبین مورد استفاده قرار گرفت. یکی از راه‌ها استفاده از «اریتروپویتین» (اپو) است.

اپو در سال 1990 در فهرست داروهای ممنوعه کمیته بین‌المللی المپیک قرار گرفت، اما عدم وجود یک آزمایش قابل اطمینان که بتواند مصرف اپو را مشخص کند،‌ باعث عقیم ماندن مبارزه با این نوع دوپینگ شده بود.

نخستین بار در المپیک 2000 سیدنی بود که روش قابل اطمینانی برای تشخیص استفاه از «اپو» به کار رفت و مورد تایید آژانس جهانی ضد دوپینگ (وادا) قرار گرفت.

** تلاش‌های یکپارچه

در سال 1998 نیروی پلیس فرانسه در رقابت‌های دوچرخه‌سواری تور دو فرانس در بررسی‌های خود مقادیر زیادی داروهای نیروزای ممنوعه کشف کرد. این روسوایی باعث شد که توجه بیشتری به اهمیت نقش مقامات دولتی در تلاش‌های ضد دوپینگ معطوف شود. فرانسه اولین کشوری بود که در سال 1963 قانون مبارزه با دوپینگ را به تصویب رساند. پس از آن ، سایر کشورها نیز از فرانسه دنباله روی کردند، ولی همکاری‌های بین‌المللی برای مبارزه با دوپینگ به شورای اروپا محدود می‌شد.

در دهه 1980 همکاری‌های بیشتری بین مقامات بین‌المللی ورزشی و نهادهای مختلف دولتی به وقوع پیوست. تا پیش از سال 1998 موضوع مبارزه با دوپینگ توسط سازمان‌های مختلف (کمیته‌ بین‌المللی المپیک، فدراسیون‌های ورزشی، دولت‌ها و ... ) به صورت مجزا پیگیری می‌شد، که این مساله منجر به پدید آمدن سیاست‌ها ، قوانین و مجازات‌های مختلف برای این پدیده شده بود.

یکی از نتایج این وضعیت این بود که محرومیت ورزشکاران دوپینگی اغلب باعث پدید آمدن مشاجره و اختلاف نظر می‌شد و در مواردی نیز دادگاه‌های غیر ورزشی این محرومیت‌ها را لغو می‌کردند.

رسوایی تور دو فرانس باعث شد که نیاز به وجود یک نهاد بین‌المللی مستقل احساس شود که بتواند استانداردهای واحدی برای فعالیت‌های ضد دوپینگ وضع کند و تلاش‌های سازمان‌های ورزش و مقامات دولتی را هماهنگ سازد.

کمیته‌ بین‌المللی المپیک گام‌های اولیه را برداشت و در فوریه 1999 نخستین همایش جهانی دوپینگ ورزشی را در شهر لوزان برگزار کرد. در 10 نوامبر 1999 نیز آژانس جهانی ضد دوپینگ (وادا) بر اساس پیشنهادی که در این همایش مطرح شده بود تاسیس شد و کار خود را آغاز کرد.