یک ذهن زیبا

آیا تاکنون در خیابان مرد یا زنی را دیده‌اید که زیر لب با خودش پچ‌پچ کند، ‌ژست‌های عجیب و غریب بگیرد و طوری رفتار کند که انگار کسی با او صحبت می‌کند و همراه اوست؟

شاید از خودتان پرسیده باشید او چه مشکلی دارد. گرچه این‌گونه رفتارها می‌تواند با چند اختلال مرتبط باشد، ولی در خیلی از موارد، نشانه‌های نوعی اختلال روان‌پریشی به نام اسکیزوفرنی است که بیشتر از یک درصد جمعیت بزرگسال جهان را مبتلا می‌کند.

اسکیزوفرنیا یا شیزوفرنیا، دشوارترین اختلال روانی است که شامل فروپاشی و تجزیه در توانایی تفکر منطقی یا توانایی تمیز واقعیت از خیال است.

حتی در یک گفت‌وگوی عادی نیز دیگران تشخیص می‌دهند بیمار اسکیزوفرنیایی مشکل دارد. امکان دارد گفت‌وگوهای آنها پراکنده و بی‌سر و ته بوده و بسختی بتوان از آن سر درآورد.

بیمار بسرعت از یک موضوع به موضوع دیگر می‌پرد (پدیده‌ای که به آن واپاشی تداعی‌ها گفته می‌شود). ممکن است بیمار توهم داشته باشد؛ یعنی، تجارب ادراکی مثل شنیدن صداهایی که دیگران نمی‌شنوند.

 

این شخص ممکن است هذیان داشته باشد، یعنی باورهای کاملا نادرست مثل این اعتقاد که مرده است یا این که فرد مهمی در جهان (مثلا امپراتور جهان) است یا دیگران بر ضد او توطئه می‌کنند.

ممکن است تصور کنند دیگران می‌توانند افکار او را بخوانند یا افکار او را هدایت کنند. امکان دارد واکنش‌های عاطفی ناهمخوان مثل گریه هنگام شنیدن خبرهای خوب یا خندیدن هنگام روبه‌روشدن با خبرهای بد از خود نشان دهد یا این که به هیچ‌وجه از خود عواطف نشان ندهد.

استدلال در اغلب اوقات عجیب و غریب است؛ مثلا «آن مرد روی یک صندلی زردرنگ نشسته است، پس او باید آدم بزدل و ترسویی باشد»؛ در بسیاری از موارد، بیماران اسکیزوفرنیایی از لحاظ اجتماعی گوشه‌گیر هستند و دوست دارند از دیگران دوری کنند. نشانه‌های این بیماری غالبا عجیب بوده و باعث ناراحتی افرادی می‌شوند که اطراف او زندگی می‌کنند.

برای آن که اسکیزوفرنیا تشخیص داده شود، بیمار باید دست‌کم یکی از نشانه‌های فوق را به مدت حداقل شش ماه داشته باشد و در یک حوزه اصلی زندگی مثل حفظ شغل، ارتباط با دیگران ‌یا انجام کارهای روزانه مثل لباس‌پوشیدن دچار مشکل شود.

در اینجا سه نوع اصلی این بیماری توصیف می‌شود؛ اسکیزوفرنیای در هم ریخته؛ ویژگی اسکیزوفرنیای در هم ریخته عبارت است از رفتار در هم ریخته و غالبا ابلهانه و گفتار ‌گسسته.

این نوع از اسکیزوفرنیا شدیدترین نوع به شمار می‌آید. خوشبختانه این نوع نادر است و فقط 5 درصد از تمام بیماران اسکیزوفرنیایی را تشکیل می‌دهد.

اسکیزوفرنیای کاتاتونیک: این نوع اسکیزوفرنی که غالبا کاتاتونی نامیده می‌شود، به دو شکل یافت می‌شود. در یک نوع، شخص بی‌حرکت بوده و گاه ساعت‌ها در یک وضع باقی می‌ماند. چنین به نظر می‌رسد که بیمار از تمام اتفاقاتی که اطرافش می‌گذرد، بی‌اطلاع است. هرچند بعدها می‌تواند درباره رویدادهایی که طی این دوره اتفاق افتاده است، صحبت کند. نوع دیگر این اختلال به صورت فعالیت شدید و بی‌قرار است.

اسکیزوفرنیای پارانویید: ویژگی این نوع اسکیزوفرنی عبارت است از سوء‌ظن و هذیان گزند و آسیب. بیمار گمگشتگی قابل ملاحظه‌ای داشته و در گفت‌وگوهای خود از یک موضوع به موضوع دیگر می‌پرد.

درمان

درمان این اختلال بر اساس دارودرمانی است و درمان‌های روانشناختی نیز همراه با تجویز دارو توصیه می‌شود. نمونه‌های جدید داروهای ضدروان‌پریشی به این افراد کمک می‌کند تا زندگی رضایت‌بخشی داشته باشند.

آنها در کاهش عدم تعادل زیست‌شیمیایی ـ که عامل بروز اختلال هستند ـ و نیز کاهش احتمال عود این اختلال اثر دارند. در هر صورت داروهای ضدروان‌پریشی مثل تمام داروها باید صرفا تحت نظر یک روانپزشک مجرب مصرف شوند. این داروها عمدتا دو نوع هستند.

الف) داروهای ضدروان‌پریشی متداول که نشانه‌هایی همانند توهمات و هذیان‌گویی‌ها و آشفتگی فرد را مهار می‌کنند.

ب) انواع جدید ـ که داروهای نامعمول ضد روان‌پریشی هم نامیده می‌شوند ـ نه‌تنها این علائم که نشانه‌های دیگر این اختلال را نیز درمان می‌کنند و اغلب عوارض جانبی کمتری دارند.

اثرات جنبی در مورد همه داروهایی از این دست عمومیت دارد و عوارض جانبی خفیف نظیر خشکی دهان، تاری دید، یبوست، خواب‌آلودگی و سرگیجه گرفته‌ ـ که معمولا بعد از چند هفته برطرف می‌شود ـ تا عوارض جانبی شدید مثل ناتوانی در مهار عضلات، گام برداشتن، لرزش اندام بدن و پرش ‌(تیک) عصبی اعضای صورت، اثرات جنبی این داروهاست.