خواب دانش‌آموزان را مدیریت کنید

معمولا وقتی سال تحصیلی جدید شروع می‌شود، هر روز صبح، بچه‌ها با گریه و التماس می‌خواهند چند دقیقه‌ای بیشتر بخوابند و پدر و مادر باید آنها را بیدار و راهی مدرسه کنند. بی‌شک این کار سخت است و والدین را خسته و کلافه می‌کند، اما می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق و حساب‌شده، این مشکلات را به حداقل رساند.

دکتر اسماء عاقبتی، متخصص کودک و نوجوان در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: بزرگسالان یک‌سوم عمرشان را در خواب سپری می‌کنند و باید دقت داشته باشیم نیاز کودکان و نوجوانان بیش از این خواهد بود. البته تاثیرات مثبت خواب فقط به این ساعات محدود نمی‌شود و هنگامی که بیدار هستیم نیز سلامت و زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

به گفته این روان‌شناس بالینی، کودکانی که خوابشان کافی است در طول روز خلق و خوی خوبی داشته، ارتباطات اجتماعی مناسب‌تری برقرار می‌کنند و عملکرد درسی‌شان نیز بهتر از کسانی است که به میزان کافی نمی‌خوابند.

دکتر عاقبتی می‌گوید: میزان خواب برای سنین مختلف، متفاوت است و البته این مقدار، رقمی مطلق و غیرقابل تغییر نیست؛ به این معنا که ساعت خواب کودکان می‌تواند با توجه به ویژگی‌های فردی‌شان تغییر کند و کمی بیشتر یا کمتر شود. نوزادان معمولا در طول شبانه‌روز به 19 تا 20 ساعت خواب نیاز دارند و این مقدار برای کودکان یک ساله به 14 تا 15 ساعت می‌رسد. میزان خواب در سه سالگی به 12 ساعت رسیده و در پنج سالگی با یک ساعت کاهش، 11 ساعت خواهد بود. بچه‌ها در هفت سالگی و همزمان با شروع درس و مدرسه به 9 تا 10 ساعت خواب نیاز دارند. این میزان هم بتدریج کاهش می‌یابد و در نوجوانی به هشت ساعت می‌رسد.

تقریبا همه بچه‌ها از خواب فرار می‌کنند و اصلا دوست ندارند بخوابند. حتی اگر خوابشان هم بیاید، ترجیح می‌دهند بازی کنند، ولی به رختخواب نروند.

دکتر عاقبتی با اشاره به این‌که بچه‌ها در سنین پایین چندان تمایلی به خوابیدن ندارند، توضیح می‌دهد: بچه‌ها تازه با دنیای اطرافشان آشنا شده‌اند و این دنیا برایشان محیطی بسیار جالب و هیجان‌انگیز است که محرک‌های زیادی نیز برای جذب آنها دارد. بنابراین کاملا طبیعی است که خوابیدن از نظر آنها دور شدن از تمام این هیجانات و زیبایی‌ها باشد.

به گفته وی، بچه‌ها در مقابل خوابیدن مقاومت می‌کنند تا ساعات بیشتری در این دنیای جذاب حضور داشته باشند و اصلا از مشکلات و عوارض ناشی از نخوابیدن آگاه نیستند. این مساله تا نوجوانی همراه کودکان باقی‌می‌ماند، به طوری که در این سنین معمولا میزان خواب کافی است، ولی در ساعات نامناسب؛ یعنی آنها هر موقع بتوانند و بویژه در ایام تعطیل، تا نیمه‌های شب بیدار می‌مانند و تا نزدیک ظهر می‌خوابند. در پیش گرفتن و عادت به چنین شیوه‌هایی هم برای کودکان و هم نوجوانان دردسرساز است و می‌تواند سلامت جسمی و روحی آنها را تحت تاثیر قرار دهد.

خواب بچه‌ها را تنظیم کنید

همین نکات به ظاهر ساده هشداری برای پدر و مادرهاست تا به اهمیت خواب در سلامت کودکان‌شان بیشتر بیندیشند و تلاش کنند با رعایت مواردی نه‌چندان سخت، بچه‌ها را به خواب منظم عادت دهند.

دکتر عاقبتی در این زمینه خاطرنشان می‌کند: برای خواب کودک باید برنامه‌ریزی داشته باشید. اگر کودک را قبل از خواب برای رفتن به رختخواب آماده کنید، از نظر روانی مشکلات و قشقرق‌هایی که هنگام خوابیدن ایجاد می‌شود، کاهش پیدا خواهد کرد. البته این کار خیلی سخت نیست و می‌توانید به شیوه‌های ساده‌ای کودک را آماده خواب کنید؛ مثلا چند دقیقه قبل از خواب به او بگویید ساعت خوابش نزدیک است و باید به رختخواب برود. این شیوه بخصوص برای بچه‌های دبستانی و پیش‌دبستانی که درک دقیقی از زمان ندارند، بسیار مفید است. همچنین می‌توانید فعالیت خاصی مانند شام خوردن، تمام شدن برنامه تلویزیونی و... را تعیین کنید تا کودک بداند پس از آن، باید به رختخواب برود.

این عضو هیات علمی دانشگاه می‌افزاید: برای انجام کارهای قبل از خواب مانند مسواک‌زدن، لباس پوشیدن و... به کودک کمک کنید تا او کم‌کم برای خواب آماده شده و حواستان باشد هیچ‌وقت ناگهان کودک را هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند بازی‌کردن یا صحبت با هم‌سن و سالان به رختخواب نبرید.

به گفته وی، زمانی که کودک در رختخوابش دراز می‌کشد، والدین باید با داستان گفتن یا مرور‌کردن اتفاقات خوشایند روزانه با لحنی آرام، کودک را آماده خواب کنند، به او شب به‌خیر بگویند و از او جدا شوند. همچنین باید یادمان باشد هرگز قبل از خواب، در مورد اتفاقات هیجان‌انگیز و منفی با کودک صحبت نکنیم. یکی از موارد مهمی که والدین باید به خاطر داشته باشند نیز این است که قبل از خواب به هیچ وجه زمان مناسبی برای تنبیه لفظی کودک به دلیل اشتباهات روزانه‌اش نیست.

وی تاکید می‌کند: پدر و مادر باید در مورد ساعت خواب کودک، قاطع و هم‌رأی باشند و به هیچ‌وجه آن را تغییر ندهند تا او بداند همیشه باید سر ساعت خاصی بخوابد؛ این کار به رشد، تنظیم ساعت زیستی درونی و سلامت کودک کمک می‌کند. همچنین این موضوع از نظر روان‌شناختی نیز الگویی برای آموزش نظم است.

این عضو هیات علمی دانشگاه یادآور می‌شود: یکی از شرایط علاقه‌مندی کودک به خواب درست و بموقع، فراهم بودن محیط مناسب هنگام خواب است، به این معنا که همه خواهر و برادرها باید تقریبا با هم هماهنگ باشند و در ساعتی مشخص بخوابند و بزرگسالان هم بدون سروصدا و ایجاد مزاحمت برای کودک، کارهایشان را دنبال کنند تا آرامش خانه حفظ شود. همچنین فراموش نکنید خوابیدن کودک کنار والدین، به هیچ‌وجه مناسب نیست و برای رشد کودک مشکل‌ساز می‌شود؛ پس باید کودک را بتدریج در فاصله‌های دورتر از رختخواب خود بخوابانید تا او هم به این شیوه عادت کند و بیاموزد باید در جایی جدا از پدر و مادرش بخوابد.

گاهی باید به متخصص مراجعه کرد

خیلی‌ها پس از استفاده از این روش‌ها همچنان مشکل دارند و نمی‌توانند فرزندشان را بموقع بخوابانند. راه‌حل چیست و چه کار باید کرد؟

دکتر عاقبتی به این پرسش چنین پاسخ می‌دهد: اگر با استفاده از روش‌هایی که گفته شد همچنان مشکلات خواب کودک باقی مانده‌است، حتما به روانپزشک یا روان‌شناس کودک مراجعه کنید و برای حل مشکل از او کمک بگیرید.

وی با اشاره به کودکانی که از تاریکی یا تنها خوابیدن می‌ترسند، به والدین توصیه می‌کند: در صورتی که کودک مشکل خاصی نداشته باشد، با استفاده از شیوه‌های ساده‌ای می‌توانید به او کمک کنید تا راحت‌تر بخوابد؛ اما اگر مشکل روان‌شناختی عمیق‌تری در این زمینه وجود داشته باشد، برای حل مشکل حتما باید با فردی متخصص مشورت کنید. برای مثال، استفاده از چراغ‌خواب یا روشن گذاشتن چراغ راهروی مقابل اتاق کودک، باز گذاشتن در اتاق و قصه گفتن تا زمانی که کودک خوابش ببرد از جمله شیوه‌هایی است که برای غلبه بر ترس کودک، می‌تواند موثر باشد.

این عضو هیات علمی دانشگاه با تاکید بر این‌که والدین باید با پشتکار و جدیت این برنامه‌ها را دنبال کنند، می‌گوید: اگر احساس می‌کنید استفاده از این روش‌ها کمکی به شما نکرده، ناامید نشوید و بدانید حتما باید دو هفته به کمک همسرتان این نکات را رعایت کنید تا کودک کم‌کم بیاموزد بموقع به رختخواب برود؛ ولی اگر پس از این مدت همچنان مشکلات وجود داشت، ابتدا باید برای بررسی وضع جسمانی کودک به متخصص اطفال مراجعه کنید و اگر در این زمینه هم مشکلی نبود، از روانپزشک یا روان‌شناس کودک کمک بگیرید.

چرا بچه‌ها خواب را دوست ندارند