مروری بر وسواس‌های کودکان

وسواس ندارم، دارم؟

وسواس را می‌توان به عنوان افکار ناخوانده و مخربی تعریف کرد که ذهن را اشغال می‌کند. اصولا افراد مبتلا به این عارضه در دنیایی از ترس به سر می‌برند. این افراد تحت تاثیر علائم بیماری خود، بسیار ناراحت و مضطرب هستند و این استرس باعث اختلال برنامه روزانه‌شان می‌شود. به همین دلیل هم ‌باید این بیماری را از همان ابتدا درمان کرد. چراکه درمان نکردن بموقع این عارضه، موجب استمرار این بیماری و نمود ناهنجاری‌های بیشتر در سنین بزرگسالی می‌شود. مصاحبه امروزمان را به این مقوله اختصاص دادیم و به این منظور گفت‌وگویی با عاطفه قنبری جلفایی، روانپزشک و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام دادیم.

وسواس چیست و به چه افرادی وسواسی می‌گویند؟

وسواسی فکر یا عملی است که چندین بار در طول روزبه ذهن فرد بیمار خطور می‌کند و او بر اثر این افکار، دچار افکار، تصاویر و تکانه‌های تکرار شونده و آزاردهنده می‌شود. این افکار واعمال، بیمار را بشدت ناراحت و مضطرب می‌کند و موجب اختلال درروند زندگی روزانه‌اش می‌شود. این افراد به‌رغم این‌که بر غیرمنطقی بودن این افکار یا اعمال خود واقف هستند اما برای رهایی از اضطراب و آرامش خاطر خود به آنها عمل می‌کنند.

در مجموع وسواس به چند نوع تقسیم‌بندی می‌شود؟

گاهی اوقات ممکن است وسواس به علت وجود یک فکر در فرد ایجاد شود. این نوع وسواس بیشتر در گروه سنی بزرگسالان شایع است. دراین حالت گاهی براثر کلمه یا واژه‌ای نامناسب، تکانه‌ها یا تصاویر زشتی به ذهن فرد بیمار خطور می‌کند که باعث آزارش می‌شود. به عنوان مثال به صورت مداوم تکانه‌های برداشتن چاقو و آسیب رساندن به دیگران در ذهن او نقش می‌بندد و این امر موجب ترس او از انجام این کار می‌شود. همچنین گاهی ممکن است، وسواس حاصل یک عمل باشد. به عنوان مثال ممکن است نوعی ترس نامعقول از کثیفی اشیاء، دست‌ها و لباس‌ها در ذهن فرد به وجود آید. در این حالت فرد احساس می‌کند میکروب یا کثیفی به طور وحشتناکی به او و دیگران آسیب می‌رساند. اصولا شستن دست‌های این افراد به درازا می‌انجامد. اکثر افراد وسواسی عادت به شمارش اعداد دارند. 3 تا 4 مرتبه شستن ظرف‌ها،3 مرتبه خاموش و روشن کردن گاز یا ماشین از جمله نمونه‌های بارز این مثال هستند. گاهی این افراد با علم به این‌که حرکاتشان غیرمنطقی است اما برای کاهش اضطراب درونی‌شان دیگران را نیز در انجام کارهای خود شریک می‌کنند، یعنی 3 مرتبه از یک در رد می‌شوند و از دیگران نیز می‌خواهند این کار را انجام دهند. برخی از افراد وسواسی نیز سعی در حفظ تقارن اشیاء دارند به عنوان مثال اگر شیئی به اندازه 2 میلی‌متر از لحاظ تقارنی نا همخوانی داشته باشد، تا زمانی که تقارن دوطرفه در آن ایجاد نشود، ذهن فرد بیمار آشفته خواهد شد. همچنین گاهی ممکن است هر دونوع وسواس فکری و عملی در فرد مبتلا دیده شود. معمولا کودکان مبتلا به این عارضه این اعمال و افکار را به صورت راز در نزد خود نگه می‌دارند. افکار خرافی در بین این افراد بسیار شایع است. به عنوان مثال آنان بر این باورند که اگر جوراب قرمز به پا کنند یا از یک در چند مرتبه بگذرند برایشان بهتر است. برخی از این کودکان مدام تکالیف‌شان را پاک می‌کنند. در نتیجه انجام تکالیف برای آنان بسیار دشوار می‌شود. گاهی اوقات کودکان وسواسی در پوشیدن یا تعویض لباس خود نیز دچار اضطراب هستند که این امر موجب کند شدن روند کاری و افت تحصیلی آنها می‌شود.

این عارضه در دختران بیشتر شایع است یا پسران؟

به‌طور کلی در حالت شدید 2 تا 4 درصد و در حالت خفیف معمولا 20 تا 25 درصد کودکان (از 4 نفر یک نفر) مبتلا به این عارضه می‌شوند. معمولا این بیماری در پسران بیشتر از دختران شایع‌ است، اما در سنین بالاتر این بیماری بین خانم‌ها و آقایان برابر می‌شود.

دلایل اصلی بروز وسواس کدامند؟

در حال حاضر وسواس فکری و عملی تحت تاثیر چند عامل هستند. یکی از علت‌های این بیماری، عامل بیولوژیک یا زیستی است. در این حالت قسمتی از مغز فرد بیمار که مسوول رفتارهای اوست نسبت به افراد عادی کوچک‌تر است. این افراد می‌توانند تحت درمان قرار بگیرند و با مصرف داروی خاصی درمان شوند. رفتارهای روانی یا اجتماعی نیز یکی دیگر از عوامل ایجاد این بیماری است. این علت نیز می‌تواند مجهول یک‌سری جنبه‌های تربیتی و یادگیری باشد. به عنوان مثال فرد درطول زندگیش از دیگران این اعمال را آموخته است و در نتیجه یاد گرفته است که دایم به این موضوع که آیا شیر گاز و شیر آب یا در را بسته است یا نه فکر کند. در این افراد هم رفتار درمانی بسیار موثر است و با یادگیری جنبه‌های روانی می‌توان این افراد را مداوا کرد. استرس نیز تاثیر فراوانی در پیدایش وسواس دارد. همچنین می‌توان جنبه‌های ارثی و وراثت را نیز یکی از عوامل تاثیرگذار در ایجاد این بیماری دانست؛ معمولا دراین افراد دیده می‌شود که یکی از اقوام درجه یک به این بیماری مبتلاست.

والدین زمانی که علائمی همچون درخواست‌های عجیب و غریب یا تکرار مداوم یک سوال برای اطمینان خاطر را در کودکانشان مشاهده کردند باید نسبت به وجود بیماری وسواس شک کنند

آیا این بیماری قابل پیشگیری است؟

متاسفانه معمولا بیماری وسواس خیلی دیر تشخیص داده می‌شود. معمولا یک سری کارها همچون تعلق خاطر به کتاب یا عروسک خاص در سنین 2 تا 4 سالگی در بین کودکان به چشم می‌خورد که ناشی از وسواس آنهاست. به عنوان مثال دربرخی ازکودکان این گروه سنی دیده می‌شود که هنگام رفتن به حمام عروسک خاصی را با خود همراه می‌کنند. این افکار با گذشت زمان و تکامل کودک رنگ می‌بازد و دیگر جدایی از عروسک برای آنان باعث اضطراب و استرس نمی‌شود، اما چنانچه رفتارهایی همچون حملات جیغ و گریه و داشتن استرس زیاد در کودک مشاهده ‌شود باید نسبت به درمان بهنگام آنها اقدام شود. به عنوان مثال این علایم را زمانی در کودک پیدا می‌کنیم که به دلیل این‌که لباسی خاص را نپوشیده، سر جلسه امتحان دچار استرس شده است. بنابراین والدین زمانی که علائمی همچون درخواست‌های عجیب و غریب، انجام کارها پس از شمارش اعداد، مالش اجسام، تکرار مداوم یک سوال برای اطمینان خاطر را در کودکانشان مشاهده کردند باید نسبت به وجود این بیماری شک کنند. در ضمن این کودکان باید پس از تشخیص بیماری، هرچه سریع تر تحت درمان به لحاظ دارویی و روان‌درمانی قرار بگیرند.

درمان این کودکان چگونه است، آیا این ذهنیت در بین عموم مردم درست است که داروهایی که برای درمان وسواس جود دارند موجب اعتیاد و عوارض ثانویه در فرد می‌شود؟

متاسفانه برخی از والدین به علت ناآگاهی از این‌که داروهای درمانی کودکان اعتیادآور نیست و عوارض زیادی متوجه کودکانشان نمی‌شود، برای مداوای فرزندانشان اقدام نمی‌کنند. حتی در برخی از خانواده‌ها نیز گاهی دیده شده است که والدین با علم به این‌که فرزندشان به علت بیماری وسواس دچار افت تحصیلی شده اما از مراجعه بهنگام به روانپزشک و درمان امتناع می‌کنند. والدین این فرزندان باید بدانند که چنانچه نسبت به درمان کودکانشان در سنین کم اقدام نکنند، این بیماری در آنها استمرار خواهد یافت و در سنین بالاتر با نشانه‌های دیگری نمود می‌یابد. درمان این بیماران نیز مانند تمام بیماری‌ها دارای یک مراحل درمانی است و حداکثر یک سال زمان برای مداوای هرچه بهتر این افراد نیاز است. بسیاری از داروهایی که برای درمان این طیف از افراد به کار برده می‌شود، اعتیادآور نیست. البته این داروها نیز مانند داروهای مصرفی سایر بیماری‌ها عوارض خاص خود را دارد و عارضه آن نیز بستگی به نوع داروی مصرفی درمان دارد. همان‌گونه که بیمار فشارخونی با علم به این‌که داروی مصرفی‌اش دارای عوارض جنسی،خلق و خو و.... است، بخاطر عوارض سکته مغزی که عارضه بدتری است، مجبور به مصرف این داروها تا پایان عمرش است. بنابراین بیماران وسواسی نیز برای درمان بیماری‌شان نیازمند مصرف برخی داروها هستند و مصرف این داروها برای پیشگیری از عوارض بعدی لازم و ضروری است.