کِرَک و کپی‌رایت چیه دیگه؟!

چهل‌سال پیش، وقتی اولین کِرَک‌ها روی سیستم‌های اَپِل، کومودو و آتاری اعمال شد، شاید کم‌تر کسی رونق کنونی کرک نرم‌افزارها را پیش‌بینی می‌کرد.

امروزه که گروه‌هایی حرفه‌ای، پنهان و آشکار، حاصل زحمات شرکت‌های نرم‌افزاری رو، تبدیل به سی‌دی‌های ارزان قیمتی می‌کنند که خُرجین دست‌فروش‌ها، شاید بهترین جای تهیه‌ی اون‌ها باشه. تنها کافیه پول یک ساندویچ رو کنار بگذارید تا دست‌رنجی چندین‌ماهه‌ و شاید چندساله را به‌دست بیارید!

خیلی‌ها نظیر آن‌چه دربالا خواندید را گفته‌اند. کشور ما هم یکی از آن‌هایی‌ست که از دولت تا مردمش، غالبا با کِرک و کی‌جِن خو گرفته‌اند، یا بهتر بگویم خو گرفته‌ایم! تا حدی که هنوز خیلی‌ها فکر می‌کنند اجرای فایل کرک موجود در سی‌دی‌ها، جزیی از فرآیند نصب نرم‌افزار است! و البته عموما از قیمت نرم‌افزارهایی که سال‌هاست با آن‌ها کار می‌کنیم هم بی اطلاعیم، بیایید نگاهی به قیمت چند محصول داشته‌باشیم:

توجه: تمامی ‌نرم‌افزارهای داخلی به‌صورت تصادفی انتخاب شده و هیچ‌گونه ملاک کیفیتی مدنظر نبوده و به‌هیچ وجه جنبه‌ی تبلیغاتی ندارد.

نرم‌افزار خارجی:

Adobe Photoshop CS5 Extended: حدود ۱میلیون تومان

Microsoft Windows 7 Ultimate: حدود ۳۲۰هزار تومان

Microsoft Office 2010: از ۱۵۰هزار تومان به‌بالا

Kaspersky Internet Security: حدود ۶۰هزار تومان

ESET NOD32 Antivirus: سالیانه ۳۰ هزار تومان

Internet Download Manager: کم‌تر از ۳۰هزار تومان

Cyberlink Power DVD: حدود ۵۰ هزار تومان

Babylon Dictionary: از ۱۰هزار تومان به‌بالا

Winrar: حدود ۲۰هزار تومان 

بازی‌ خارجی:

Call of Duty Black Ops: حدود ۳۵هزار تومان

Need For Speed Hot Pursuit: حدود ۵۰هزار تومان

Crysis 2: بیش‌از ۶۰هزار تومان

نرم‌افزار و بازی  ایرانی:

نرم‌افزارهای هلو: ۳۰هزار تومان به‌بالا

نرم‌افزار میرعماد: ۱۵هزار تومان

ضدویروس ایمن نسخه سیمرغ: ۱۰هزار تومان

بازی گرشاسب: سه‌هزار و ۵۰۰تومان

با توجه به گستردگی استفاده از نرم‌افزارهایی چون ویندوز، مایکروسافت آفیس و …، یک حساب سرانگشتی، هزینه‌ای حداقل چند صد هزار تومانی را برآورد می‌کند، چیزی که برای دوست‌داران کرک و کی‌جن اندکی غریب می‌نماید. البته نرم‌افزارهای داخلی تقریبا ارزان‌تر هستند که باید دید کیفیت آن‌ها چگونه است.

حال فارغ از این اوصاف، آیا هزینه‌های بالای نرم‌افزار برای ما ایرانیان، دلیل موجهی برای استفاده از نرم‌افزارهای قفل شکسته است؟

در ادامه از چند دیدگاه این موضوع را بررسی می‌کنیم:

اخلاقی:

به‌لحاظ اخلاقی، تقریبا اتفاق نظر بین همه‌ی فعالان در زمینه‌ی نرم‌افزار وجود دارد که شکستن قفل نرم‌افزارها کاری ناپسند و غیر اخلاقی‌ست. نیاز به توضیح زیادی هم نیست. استفاده از محصولی نرم‌افزاری که توسط شخص دیگری قطعا با صرف زمان و هزینه تولید شده، بدون اجازه‌ و بدون پرداخت هزینه‌ای به تولید کننده، مسلما کاری غیراخلاقی خواهد بود و توسط خیلی از فعالان حوزه‌ی نرم افزار، زیرِ‌عنوان «دزدی» یاد می‌شود.

البته این موضوع درمورد کسانی که امکان دسترسی، خرید و متعاقباً دریافت خدمات پشتیبانی از شرکت نرم‌افزاری موردنظر را دارند، امری بدیهی محسوب می‌شود. اما حال تکلیف مایی که در ایران اجازه‌ی خرید خیلی نرم‌افزارها و بعضاً حتی حق بازدید وب‌سایت و دریافت خدمات شرکت‌ها را نداریم چیست؟ آیا با وجود تمامی این محدودیت‌ها، باید پول سرویس‌هایی که در اختیارمان نیست را هم بدهیم؟ آیا نظیر چنین تحریم‌هایی اخلاقی‌ست؟ آیا این موضوع توجیه مناسبی برای شکستن قفل نرم‌افزارهاست؟

شرعی:

در خصوص نرم‌افزار و سایر محصولاتی که شامل کپی‌رایت می‌شود، همه مراجع می فرمایند:

اگر فروشنده با مشتری شرط کند که حق تکثیر ندارد، مشتری باید این شرط را مراعات کند، مانند بقیه شروط مشروعی که در ضمن معاملات قید می شود. همچنین طبق نظر همه مراجع اگر قانونی در کشور در این زمینه وجود داشته باشد ، باید مراعات شود.(+)

این قانون برای همه‌ی انسان‌ها به‌جز «کفار حربی» صادق است. کفار حربی، به کفاری اطلاق می‌شود که با مسلمانان در حال جنگ بوده یا اعلان جنگ کرده‌اند. در نتیجه، به‌لحاظ شرعی اگر نرم‌افزاری توسط افرادی غیر از کفار حربی تولید شود، رعایت کپی‌رایت درمورد آن‌ها واجب بوده و نقض آن جایز نیست؛ و در مورد کفار حربی، نقض کپی‌رایت اشکالی ندارد.

توجه مهم: آن‌چه دراینجا اشاره شد، صرفا کلیتی از نظر مراجع بود و نگارنده هیچ مسوولیتی در قبال صحت آن ندارد. برای بررسی صحت مطالب و هم‌چنین مصادیق کفار حربی به وب‌سایت مراجع مراجعه کنید.

قانونی:

جالب است بدانید، به‌لحاظ حقوقی (حقوق بین‌الملل) هیچ منعی در نقض کپی‌رایت نرم‌افزارهای خارجی در ایران وجود ندارد! ایران کنوانسیون Berne (معاهده‌ی رعایت کپی‌رایت) را امضا نکرده‌‌ است.

به‌ زبان ساده، کنوانسیون‌ها، قراردادهای بین‌المللی هستند که پس‌از آماده‌سازی، کشورها می‌توانند آن را بپذیرند و پای‌بند آن شوند و یا می‌توانند آن را قبول نکنند. «بِرن» هم نامِ کنوانسیون مربوط به رعایت کپی‌رایت است. مثلا اسراییل، تاکنون کنوانسیون منع سلاح هسته‌ای را نپذیرفته و یا ایران کنوانسون کپی‌رایت (بِرن) را امضا نکرده‌ است. به‌همین دلیل ایران مشمول قانون کپی‌رایت نمی‌شود. اما اگر روزی لپ‌تاب به‌دست، به‌کشوری خارجه سفر کردید، پیشنهاد می‌کنیم قید فتوشاپ و ویندوز کرک شده‌تان را بزنید، چون احتمالا آنجا معاهده‌ی بِرن امضا شده‌است!

البته کنوانسیون‌ها، صرفاً قوانین بین‌المللی هستند و قوانین داخلی ایران اجازه‌ی نقض کپی‌رایت را برای محصولات داخلی نداده و طی قانونی زیرِعنوان «حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای» از آن‌ها حمایت می‌کند. اما علی‌رغم وجود این قانون، متاسفانه نرم‌افزارهای داخلی مثل فارسی‌سازها، دیکشنری‌ها و … در وب‌سایت‌های بزرگ و معروف دانلود در ایران، به‌همراه کرک و بدون هیچ مشکلی قابل دانلود هستند و گویا کاری هم از دست شرکت‌های نرم‌افزاری داخلی ساخته نیست.

در یکی از وب‌سایت‌های بزرگ و شناخته شده‌ی دانلود در ایران، یک نرم‌افزار ایرانیِ خوشنویسی همراه با کرک قرار داده شده بود، کامنتی منسوب به تولید‌کننده‌ی همان نرم‌افزار پست شده‌بود که قابل تامل هست:

«می خواستم از دوستان عزیز تشکر کنم که برنامه ای که سالها روش زحمت کشیدم به صورت رایگان در اختیار مردم قرار دادید و تشکر کنم از دوستان گرامی که با زحمت فراوان این فونتا رو دانلود می کنن.»

کشورهایی که کنوانسیون بِرن را پذیرفته‌اند (آبی‌رنگ)

آن‌چه در بالا گفته شد، بیان نظریات موجود در سه حوزه‌ی اخلاق، شرع و قانون در مورد کپی‌رایت و کرک نرم‌افزارها بود. به‌هر حال امیدواریم کشور عزیزمان هم به‌زودی صاحب بستر مناسب برای امضای کنوانسیون بِرن شود، که به طبع خود، بستر خوبی برای رقابت و توسعه نرم‌افزارهای داخلی با کیفیت جهانی خواهد بود. البته اخیرا صحبت‌هایی شده که تا عملی شدن آن‌ها، راه زیادی در پیش داریم. آن‌طور که گفته‌شده، راهکار اصلی ایران برای رویارویی با کپی‌رایت و پذیرش آن، بحث استفاده از نرم‌افزارهای متن‌باز است که به طور مشخص در حال توسعه‌ی توزیعی از سیستم عامل لینوکس هستیم. به‌گفته‌ی مسوولینِ این پروژه، تجربه‌ی کشورهای دنیا برای کوچ کامل یک کشور به لینوکس، نیاز به یک بازه‌ی زمانی تقریبا ۱۰ ساله‌ را نشان می‌دهد. حال این‌که چند سال آینده، می‌توان ایران را پای میز کنوانسیون برن دید، باید منتظر ماند و دید. با پس‌انداز سالیانه ۱۰۰هزار تومان، پس‌از اتمام ۱۰سال، بودجه ی لازم برای خرید یک نسخه فتوشاپ را خواهیم داشت، زمان خوبیست، نه؟! 

 

منبع: پریانا