شوش؛ شهر خدایان کهن(SUSA)

شوش؛ شهر خدایان است، شهر پیامبران، شهر پادشاهان.شوش بی‌شور امروز روزگاری شر و شوری داشت. این شهر کهن گفتنی‌های بسیاری دارد.

منطقه خوزستان ـ کاخ شائور (کاخ اردشیر)، آرام‌گاه دانیال، قلعه شوش، هفت تپه و چغازنبیل از جمله مهم‌ترین آثار باستانی شوش شهریاری است.

کاخ شائور (کاخ اردشیر) بقایای این کاخ در کناره غربی رودخانه شائور روبه‌روری آرام‌گاه دانیال نبی (ع) واقع شده است. این کاخ دارای تالاری به اندازه 34 در 37 متر مربع و تاسیسات جانبی است. ستون‌های آن از جنس سنگ و دیوارها از خشت ساخته شده‌اند. این کاخ در زمان اردشیر دوم بنا گردیده و مدتی نیز به عنوان محل اسکان و مقر حکومتی بوده است.

آرامگاه دانیال دانیال یکی از پیامبران بزرگ قوم بنی اسرائیل است (قرن هفتم پیش از میلاد) دانیال در زبان عبری به معنای ” خدا حاکم من است “ آورده شده است. در کتاب مقدس آمده که دانیال خود را وقف خدمت به خداوند ساخت و همواره صفا و طهارت خود را حفظ کرد. در زمان خود و در میان پیش‌گویان آن دوره پاک و منزه بود و در حضور فرمان‌روایان بت پرست همواره نام خدای یکتا را بر زبان جاری می‌ساخت.
به هنگام جوانی و در سال سوم سلطنت ” یهویاقیم “ ( 655 پیش از میلاد) وی را به دربار نبوکدنصر (پادشاه بابل) به اسارت بردند. دانیال بر علوم آن زمان و به خصوص حکمت تسلط داشت. وی هرگز خود را به اغذیه و اشربه قوم یهود آلوده نساخت و مهم‌ترین واقعه‌ای که سبب نفوذ دانیال گردید تعبیر خواب سلاطین آن زمان بود و به واسطه این تعابیر مقام پیامبری خود را آشکار کرد. وی به هم‌راه عده‌ای از قوم یهود به ایران مهاجرت کرد و سرانجام در شوش وفات یافت. بارگاه زیبای او به صورت چهارطاقی با گنبد مخروطی کثیرالاضلاع ساخته شده و دارای دو مناره با پوشش کاشی است که تاریخ ساخت منارها سال 1330 هجری قمری است.

قلعه شوش این دژ صد سال پیش به دست ژاک دمورگان (سرپرست هیات فرانسوی در ایران) برای اقامت هیات و نگه‌داری آثار احداث گردید. وی در زمستان 1898 در شمال تپه ” آکروپل “ دژ مستحکمی مانند دژهای اروپا به ویژه شبیه به زندان ” باستیل “ فرانسه ساخت.
آجرهایی که در ساخت قلعه به کار رفته‌اند تماما از حفاری‌های تپه‌های شوش خاصه آپادانا و هفت تپه می‌باشند و در واقع این قلعه موزه‌ای از آجرهای ایلامی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و دوره اسلامی است و در بدنه آن آجرهای لعاب‌دار و کتیبه‌دار زیادی به چشم می‌خورد. این قلعه تا قبل از انقلاب در دست هیات باستان‌شناسی فرانسه بود ولی بعد از انقلاب این قلعه مرکز باستان‌شناسی شوش قرار گرفت و هم‌اکنون یکی از مراکز مهم میراث فرهنگی خوزستان است.

هفت تپه مجموعه هفت تپه در 15 کیلومتری جنوب شرقی شوش واقع شده است. در سال 1344 گروه باستان‌شناسی فرهنگ و هنر دانش‌گاه تهران به سرپرستی دکتر عزت‌الله نگهبان در سرزمینی بین دو شهر باستانی شوش و ” دورانتاش “ شاید همان مکان ” کبنک “ که در گل نوشته‌ها آمده، در جایی که امروز طرح نی‌شکر هفت تپه بخشی از آن است، در دو مکان به نام‌های تپه ” ابوفندوا “ و هفت تپه دست به باستان‌کاوی زد که عملیات کاوش و حفاری 11 فصل طول کشید.
هدف از این حفاری‌ها بررسی وضعیت و روشن شدن قسمتی از تاریخ ایلام بود و با انجام این حفاری‌ها قسمتی از دوره تاریک سال‌های 1505-1350 پیش از میلاد مشخص گردید. حاصل حفاری‌های هفت تپه، مقابر، انواع سفال‌ها، کتیبه‌های سفالی، اشیای برنزی و بسیاری از مجسمه‌های سفالین بود. هم‌چنین آرام‌گاه خانوادگی ” تپتی آهار “ (پادشاه مقتدر ایلام) از زیر خاک بیرون آمد. با پیدا شدن این آرام‌گاه یکی از قدیمی‌ترین طاق ضربی (قوسی) ‌کشف شد. در کنار بقایای معماری عیلامی هفت تپه، موزه‌ای در سال 1351 تاسیس گردیده که آثار به دست آمده از حفاری‌های هفت تپه را در خود جای داده است.

چغازنبیل چغازنبیل در 45 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان شوش واقع شده است. در حدود سال 1300 پیش از میلاد و در سرزمین وسیعی به طول 1300 و عرض 1000 متر مربع شهر بزرگی ساخته شد. این شهر که در فاصله دو کیلومتری رود دز قرار دارد بعدها به نام ” دورانتاش “ مشهور گردیده است. این شهر یادگار عیلام میانه است که از سه حصار تو در توی خشتی تشکیل شده و دروازه اصلی آن بر روی حصار بزرگ در جبهه شرقی قرار دارد.
در حد فاصل حصار اول و دوم کاخ‌های شاهی و آرام‌گاه‌های سلاطین عیلام قرار دارند. در بین حصار دوم و سوم بقایای تصفیه‌خانه آب واقع شده است. تصفیه خانه آب چغازنبیل به منظور تامین آب آشامیدنی شهر احداث شده که جزو قدیمی‌ترین تاسیسات آب‌رسانی به شمار می‌رود.
آب آن از رودخانه کرخه و از فاصله 45 کیلومتری با حفر و احداث کانالی تامین می‌شده است. به دلیل اختلاف ارتفاع سطح اراضی چغازنبیل با رودخانه دز و عدم امکان تسلط آب این رودخانه بر اراضی در آن زمان این عمل انجام شده است.
در مرکز حصار سوم معبد اصلی ( زیگورات) قرار دارد. معبد اصلی به ابعاد 105 در 105 متر مربع کاملی است که اضلاع آن به طرف جهات اصلی شرقی، غربی، شمالی و جنوبی واقع شده‌اند. اصل این معبد با به کارگیری میلیون‌ها آجر و در پنج طبقه ساخته شده بود که در حال حاضر دو طبقه از آن باقی‌مانده است. ارتفاع آن در گشته در حدود 52 متر و متشکل از پنج طبقه بوده که طبقات این معبد بر خلاف تمامی زیگورات‌های بین‌النهرین بر هم‌دیگر ساخته نشده بل‌که هر طبقه مستقلا از سطح زمین به بالا احداث شده است.
به غیر از طبقه اول و پنجم تمامی طبقات از خشت پر شده‌اند. طبقه پنجم که مرتفع‌ترین طبقه محسوب می‌شده جایگاه قرار دادن بت‌های آن زمان بوده است. مهم‌ترین این بت‌ها به نام خدای ” اینشوشیناک “ یا خدای حامی شهر شوش بوده است.
اونتاش گال (بانی معبد چغازنبیل) می‌گوید:« پس از آن‌که مصالح ساختمانی را به دست آوردم، من در اینجا شهر اونتاش و حریم مقدس را بر پا نمودم و آن را در یک دیوار خارجی و دیوار داخلی محصور نمودم. من معبد بلندی ساختم که شبیه آن‌چه شاهان پیش ساخته‌اند، نبود و آن را به خدای ” اینشوشیناک “ و خدای ” هومبان “ حافظان حریم مقدس وقف کردم. باشد که ساختمان و زحمت من موقوفه ایشان شود. باشد که لطف و عدل ” هومبان “ و ” اینشوشیناک “ در اینجا برقرار بماند. »
بر روی دیوارهای معبد، آجرهایی به خط میخی مشاهده می‌شود که همه‌گی دارای متنی یک‌سان‌اند و بیان‌گر نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد ترجمه شده است. در اطراف معبد و بر روی کف اصلی دو سکوی مدور بریده مشاهده می‌شود که نظرات مختلفی در مورد آن‌ها ابراز شده؛ برخی آن‌ها را سکوی قربان‌گاه و برخی دیگر محل ستاره‌شناسی و ساعت خورشیدی دانسته‌اند. مجموعه این شهر و آثار تمدن عیلام در هفت تپه در سال 640 پیش از میلاد توسط حمله آشوریان سرکردگی ” آشوربانیپال “ ویران و حاکمیت عیلامیان پس هزاران سال منقرض شد.